कर्मधारय एवं द्विगु समास


कर्मधारय समास – जिसका पहला खण्ड विशेषण और दूसरा विशेष्य हो अथवा पहला खण्ड उपमान और दूसरा उपमेय का संबन्ध हो, उसे कर्मधारय समास कहते है । 

जैसे-
समस्त पद                         पहला पद                         दूसरा पद                विग्रह
नीलकमल                         नील(विशेषण)                   कमल(विशेष्य)         नीला है जो कमल
नीलकण्ठ                          नील (विशेषण)                  कण्ठ (विशेष्य)          नीला है जो कण्ठ
पीताम्बर                          पीत (विशेषण)                  अंबर (विशेष्य)         पीला है जो अम्बर
स्वर्णकमल                        स्वर्ण (विशेषण)                  कमल (विशेष्य)        स्वर्ण है जो कमल

उपमान और उपमेय से युक्त कर्मधारय   -
मृगनयन                           मृग (उपमान)                    नयन (उपमेय)                   मृग
कमलनयन                        कमल (उपमान)                 नयन (उपमेय)          कमल रुपी नयन
विद्याधन                          विद्या (उपमान)                 धन (उपमेय)           विद्या रुपी धन 

द्विगु समास – जहाँ पहला पद संख्या वाचक विशेषण हो और समस्त पद समूह का बोध कराये, उसे द्विगु समास कहते है । 

जैसे –
चवन्नी           चार आनों का समूह                      चव (चार) संख्या वाचक विशेषण हैं ।
चौमासा        चार मासों का समूह                      चौ (चार) संख्या वाचक विशेषण हैं ।
पंचवटी         पाँच वटों का समूह                       पंच (पाँच) संख्या वाचक विशेषण हैं।
त्रिवेणी          तीन वेणियों का समूह                   त्रि (तीन) संख्या वाचक विशेषण है ।
नवरात्र         नव रात्रियों का समूह                    नव (नौ) संख्या वाचक विशेषण है । 

logo
Dictionary Logo
Facebook Page Twitter Page Google+ Page